Türkiye olarak yıllardır çözemediğimiz sorunların biri de trafiktir. Trafik konusu zaman içinde adeta sahipsiz kalmıştır. 1971 yılından bu yana motorlu taşıt kullanan trafik anlatan, bilirkişilik yapan, asli kusurlu trafik kazası karışmamış biri olarak tespit ettiklerimi bilgilerinize sunmak istiyorum.
Son yıllarda Karayolu yapımına epeyce kaynak aktarmamıza rağmen trafik kazalarında istenilen düzeyde azalma olmamıştır. Trafik kazalarının ülkemize yıllık maddi zararı kamuya açık platformlarda açıklanmamış olsa yıllık 15 milyar dolardan fazla bir maliyet olduğu değerlendirilmektedir. Trafik yeterli denetim ve eğitim olmadığı için kazalarda öngörülen azalma olmamıştır. Trafik sigortası yapmayan araç sayısı bize yeterli denetim yapılmadığı anlamındadır. Eğitim eksikliği denince sürücü, yaya, yol yapım, bakım, işaretleme ve onarımı yapanların eğitimleri ile trafikte denetleme görevi yapanların eğitimi anlaşılmalıdır.
Gelişen teknolojik gelişmeler dikkate alınarak yeniden belirlenecek eğitim müfredatı hazırlanarak eğitim verilmeli ve yapılan eğitim denetlenmelidir. Sürücü kursuna kayıt olmak için eskiden olduğu gibi 5 uzman doktorun raporu ile sürücü adayı olması zorunluluğu getirilmeli. Sürücü adaylarına eğitim veren Sürücü kursları eğitim müfredatı başta eğitim vermeye yetkili öğretmenler ve kurs sistemi yenilenmelidir. Gerekirse sürücü kursu yerine devlet uygun gördüğü eğitimi almış (öğretmenlere) kişilere yetki vererek trafik eğitimin bunlar tarafından yapılması ve yetkili kişi eğitim verdiği adayın sınava hazır olduğunu beyan etmesiyle bağımsız bir komisyon tarafından yapılacak direksiyon sınavı sonrası sertifika verilmesi uygun olur. Eğitim veren kişiler sonraki süreçte takip edilerek eğittiği adaylar çok kuralsızlık yapıyorsa eğitim veren kişinin yetkisi iptal edilmeli. Bunun için konunun paydaşları ve sivil toplumun da içinde olduğu bir komisyon marifetiyle sürücü eğitimi yeniden yapılanmalıdır. Otobüs, kamyon ve iş makinası türü araçları kullanmak için Mesleki Yeterlilik Kursları (SRC) programlarına uygulama yapma imkanları eklenmeli ve gerekli konular eğitim programına dahil edilmeli. İş Makinası kullanacak kişiler hafriyat yaparken ihtiyaç duyacağı kadastro paftası okuma, yolda bulunan malzemeye göre yolda bulunan su, doğalgaz, kanalizasyon borusu olup olmadığını anlayacak donanıma sahip olmalı ki su borusunu, doğalgaz borusunu patlatıp çevreye zarar vermesin. Toprak yapısını bilmeli ve kazı esnasında toprak kayma ihtimalini anlayabilmelidir. Bu taşıtları kullanacakların Üniversite mezunları arasından seçilmelidir.
UYGULANMAYAN MADDELER
2918 sayılı kanunun 62 maddesi uygulanmadığı için şehir merkezinde otobüs, kamyon, iş makinası, traktör dahil motorlu araçlar şehir içine park etmeleri yasak olduğu halde girip ve boş buldukları yerlere kime ait olduğuna bakmadan park ediyorlar. Vatandaş işinden evine geldiğinde vergisini ödediği evinin önünde kendi aracının park yerinde başkası park etmiş. Polise şikayet etse bile çözüm bulamıyor. Bu durum bazen vatandaşlar arasında tartışmalara sebep olduğunu haber bültenlerinde izlemekteyiz. Devletin vatandaşın mülkünü korumak vatandaşlar arasında huzursuzluk çıkmasını önlemek için yasal düzenleme yapmasına ihtiyaç vardır. 62 madde uygulanıyor olsa araç sahipleri belediyeden araçları için park yeri talep edecek ve belediye asli görevi olarak bu araçların park edeceği yeri hazırlayacaktır. Ayrıca bu taşıtların şehir içine girmesi trafik yoğunluğunu artırmaktadır. Bahse konu taşıtlar aynı yerde toplandığında hizmet talep eden vatandaş hizmete daha kolay ulaşacaktır. Benzer uygulama başka merkezlerde bu taşıtların müşteri bulması gerekiyorsa iller arasında iş paylaşımı yaparak gelirleri artacaktır. Örneğin yük götüren taşıtlar gittiği yerdeki terminal ile irtibatlı olacağından geri dönerken yük bulacak ve geliri artacaktır. Bu durumda yollarımızda boş giden kamyon sayısı azalacak yük nakli ucuzlayacak, petrole daha az döviz ödeyeceğiz.
Araçların hızını tespit eden cihazları için 07/03/2017 tarihli Resmi gazetede yayımlanan Hız İhlal Tespit Donanımları Muayene Yönetmeliğinin İkinci Bölümü 7. Maddesi açık havada %3 kapalı havada %2 hatalı ölçüm yapabileceği tespitini yaptı. Bu cihazların yıllık kalibrasyonu yapılmalıdır. Hız limiti aşımından dolayı işlem yapılacaksa bu durum dikkate alınmalı ki vatandaş mağdur olup Devlete olan güveni kaybolmamasın. Bu konuda görevli personel yasaya uygun iş yapmalıdır.
Araçların imal tadil ve montaj yönetmeliği arkadan çarpmaya karşı koruma demiri olmalıdır. Tampon hizasında demir olduğunda arkadan çarpan aracın tamponu önündeki aracın arka tamponuna çarpıyor ve çarptığı aracın altına girerek parçalanma ihtimali önlenecektir.
Trafikte can kayıpları açıklanırken kazadan bir ay sonra ölenler dahil edilmemesi trafik kazalarının gerçek boyutunu öğrenip önlem alınmasını engelleyici faktördür. Ölüm rakamları ve trafik kazalarının maddi boyutunun ne olduğu açıklanmalıdır.
YASAL DÜZENLEME YAPILMASI İÇİN ÖNERİLER
Araç sahiplerinin tamamına PTT UETS hesabı açılmalı ve ceza tebligatları anında kişiye tebliğ edilmelidir. Böylelikle kişi kural ihlali yaptığı yerde suçunu öğrenecek ve aynı suçu tekrar işlemeyecektir. Eğer sürücü cezanın haksız olduğuna inanıyorsa anında elin ile suçsuzluğunu kanıtlama imkanı verilmeli. Okuryazar olmayan kişilerin araç sahibi olması yasaklanmalı.
Ağır vasıta dediğimiz otobüs, kamyon gibi araçlarla milletlerarası veya şehirlerarası yollarda araç kullanacak şoförlerin en az lise mezunu olma şartı getirilmeli. Şoförlerin trafik kurallarını anlayıp kurallara uymaları için trafik levhalarının önemini kavrayıp tedbir alması için iyi eğitim almış olması önemlidir. Örneğin buzlu yolda ben iyi şoförüm zincir takmama gerek yok ben yoluma giderim dememesi için buzlanmış yolda zincirin önemini idrak etmesi gerekir.
Bütün taşıtlar için kış aylarında kar lastiği takılması zorunlu olmalıdır. Kar lastiği takmayan özel araç sürücüsü aracını kaydırdığı zaman yolu kapatacağı için kar lastiği takmış araçların yolunu kapatmış olacaktır. Kar lastiği takmayan araçların karıştığı trafik kazalarının ülkeye maliyeti dikkate alındığında araç lastikleri üzerindeki vergi kaldırılmalıdır.
Genellikle kırsalda yük taşımada bazen de yolcu taşımada kullanılan PATPAT denilen motorlu taşıtlar tescile tabi tutulup sürücülerinin belge alması ve trafik kurallarına uyması temin edilmeli. Bu Araçları kullananlar eğitim almadıkları için araçlarını yolun sağına bırakması mümkün olduğu halde yolun ortasına bırakmakta bir sakınca görmemektedir. Trafikte karşı karşıya gelindiğinde gidiş yönüne göre yolun sağına yanaşmak yerine kendine göre emniyetli gördüğü yere yanaşmakta bazen de yanaştığı yer yolun solu olmaktadır.
Trafik sigorta sistemi yeniden tarifelendirilmelidir. Trafik sigorta bedeli kasko sigortasından fazla olması sigorta sektöründe bazı yanlışlıklar olduğunun işaretidir. Sık kaza yapan dikkatsiz sürücülerin sigorta primleri azami derecede yükseltilerek bu kişilerin araç kullanma sistemi dışına çıkması sağlanmalıdır. Birden fazla ölümlü kazaya karışan kişilerin sürücü belgeleri iptal edilmelidir. Hasarlı araçlar sıkı takip edilip pert olan araçların tekrar trafiğe çıkmasının önüne geçilmelidir. Eskiden kamuya açık olan plaka sorgulama sayfası yeniden açılsa aracın markası, rengi, hacizli olup olmadığı, aranıp aranmadığı ve hurdaya çıkarılıp çıkarılmadığı vb. bilgiler kamunun göreceği hale gelse kötü niyetli kişilerin haksız kazanç sağlamasının ve vatandaşın mağdur olması önlenecek ve yargının iş yükü de azalmış olacaktır.
Uzağı görmek için gözlük kullanan sürücüler ticari taşıt kullanmamalı. Gözündeki rahatsızlık sonucu uzağı göremeyen sürücüler kavşağa geldiklerinde trafiği kontrol etmek için durup yolu kontrol etmesi gerekmektedir. Gözü sağlam olan sürücü kavşağa yaklaştığında yavaşladığında kavşaktaki trafiği kontrol edeceği için durmasına gerek olmadan yoluna devam edecektir.
Düşük model araçlar trafikten çekilip hurdaya çıkarılmalı. Bu araçların kaportaları sacdan yapıldığı için herhangi bir kazada kaportayı oluşturan sac eğilip büküleceği için araç içindekilerin yaralanmasına, arç içinde sıkışmasına, uzuv kayıpları vb. sorunlara yol açacağı için bunların trafikten çekilmesinin yolu bulunmalıdır. Bu araçların karıştığı kazalarda can kaybı fazla, yaralanma ve sakat kalma oranları daha yüksektir. Bu araçların trafikten çekilmesi sağlanmalıdır.
Karayolları yapım standartları yeniden belirlenmeli. Yollar araziye uyumlu yapılıp arazinin topografyasını fazla tahrip etmeden, heyelan riski oluşturmayacak, dere yatağı gibi suyu toplayıp belirle yerlerde sel tehlikesi yaratmaması için yeni standartlar oluşturulmaya ihtiyaç vardır. Dönel kavşak yapımları yeniden projelendirilerek gerek olmayan yerlerde araçların kavşağa girmeden geri dönme imkanı yaratılmalı ve dönel kavşak yapıldığı yerlerde kavşak içi trafiği azaltılmalıdır.
Kavşak kolları 90 derecelik dik açılarla yapılmaması, kavşağa cephesi bulunan yapıların diğer yönden gelenlerin görünmesini engelleyecek duvar yapması önlenmeli. Yaya kaldırımları yayaların güvenli yürümelerine uygun olmalı. Elektrik direği ile ağaç aynı yere olmamalı yayanın yürümesine engel olmamalı. Trafik işaretlemesine yeni bir düzen getirilerek yol kullanıcılarının levhalara güvenilirliği artırılmalıdır. Trafik işaretleri hız limitleriyle orantılı olarak uzak mesafeden görülecek şekilde yolun sağına ve soluna konulmalı. Aynı tehlike için konulan levha sayısı azaltılmalı. Örneğin şehirlerarası karayolunda yaya geçidi levhası konmakla yetinmeli hız sınırlama levhası konulmamalı. Levhayı gören sürücü yaya geçidine yaklaştığını görünce yavaşlayacağı için yaya geçidinde yaya olmayınca yoluna devam edebilmeli. Buralara çok sık trafik işareti koymak yerine yol eksenine dik kalın çizgiler çizilmesi daha etkili olacaktır. Karayoluna hız sınır bölgesi levhası konulunca hız sınır bölgesi sonu levhası da konulması zorunlu olmalı.
Yollara ortalama hız tespiti bölgesine konulan kameralara dayanarak ceza uygulaması kaldırılmalı veya yasal düzenleme yapılıp kamuoyuna açıklanmalı. Yollarımıza hız tespit cihazları konulması özel firmalardan alınıp yollardan sorumlu KGM. iradesine bırakılmalı.
Şehirlerarası karayollarına özel araçları ile yolculuk yapanların dinlenebilmeleri için karayolu kenarına çeşmesi ve tuvaleti olan daha fazla dinlenme yeri yapılmalı. Köylerde, şehirlerde ve şehirlerarası karayollarının yapımı için yeni standartlar getirilmeli ve bunlar şeffaf olarak açıklanmalıdır. Kadastroda yol yazılan yerlerin vatandaş tarafından işgali önlenip yol olarak hizmete açılmasını zorunlu yapacak düzenleme yapılmalı. Şehir içi yollarında saatlere göre araç geçişleri teknolojik cihazlarla sayılmalı ve kavşaklarda geçiş hakkı sırası geçen araç sayısına göre belirlenmesi mecburiyeti getirilmelidir. Vatandaşın özel aracıyla gittiği yerlere (hastane vb.) yeteri kadar otopark yapılması zorunlu olmalı.
Trafik denetiminde trafiği bilen sivil vatandaş (FTM) sayısı ve yetkileri artırılmalıdır. 2025 şubat itibariyle trafiğe kayıtlı araç sayısı 35.596 522 adettir. Her bin araca 2 tane Fahri Trafik Müfettişi seçmek mümkündür. Yani Fahri trafik Müfettişi sayısını 70 binin üzerine çıkarmak İçişleri Bakanlığının yetkisindedir. Bakanlık bu yetkisini kullanıp trafikte sivil denetimin önünü açması gerekirken aksine sayıları 35 binin tutup yetkilerini azaltmaktadır. Trafik zabıtası gördüğü trafik suçlusuna bazen işlem yapmaktan imtina etmektedir. Sivil denetim olmaması özellikle büyükşehirlerde trafik karmaşasının önünü açmıştır. FTM’lerin yetki iptali kuralsız park eden veya duraklayan taşıtlar sebebiyle trafik tıkanmaya sebep olmaktadır. Trafiğin tıkanmasının doğal sonucu araçlar trafikte daha uzun süre kaldığı için hava kirliliği, yolda birilerinin özensizliği sebebiyle uzun zaman kaybeden sürücülerin saldırgan tavırlarının artması, yakıt sarfiyatı artışı vb. sonuçları olmaktadır. İçişleri bakanlığının bu tavrı kendi emir komutasında olmayanların trafik suçu tespit etmesini istemediği anlamına geliyor. Ülke menfaati ile çelişen durum karşısında yapılması gereken İçişleri Bakanlığının trafik denetiminden çekilerek denetim görevinin yolun yapım, bakım, onarım ve işaretlemesinden sorunlu kurumların aynı kanunlara göre denetim yapma yetkisinin verilmesi trafik düzeni açısından faydalı olacaktır. Denetim tarafsızlıkla yapılıp suç işleyenin adresine otomatik tebliğ edilmeli. Eğer kişi yasa ile trafik cezası ödemeden muaf ise tahakkuk eden ceza muafiyet kurum tarafında ödenmeli ve her yıl kim için ne kadar trafik suçu cezası ödendiği açıklanmalıdır. Devlet vatandaşı ile bilgi paylaşmalı. Bilgi sahibi olan vatandaş yanlışı, doğruyu daha kolay öğrenir ve ülkesinin zararına olacak eylem içinde olmaz.
Sonuç olarak: trafik konusunda amaca ulaşmak için eğitim (sürücü-çocuk-yol yapan-trafikte denetim yapan) sistemi ve kimlerin eğitici olacağı yeni standart belirlenip uygulanmalı. Karayollarının yapım, bakım ve işaretlemesi standartları yeniden tespit edilip uygulanmalıdır.
Araçlardan muayene sürecinde nelere dikkat edileceği yeniden belirlenip uygulanmalıdır.
Karayolunu etkileyecek imar düzenlenmesi için yeni standart oluşturulup uygulanmalı.
Araçların bakım onarımını yapacakların yetkilendirilmesi ve sorumluluklarını belirleyen standartlar oluşturulmalı.
Köy, kasaba, mahalle, orman yolu yapım onarım standartları yeniden belirlenip km. ve şerit olarak uzunlukları şeffaf olarak açıklanmalı.
Mesleki yeterlilik belgesi alma şartlarının nasıl olması gerektiği konularında standartları belirleyecek komisyonlar kurulup yeniden ele alınma ihtiyacı vardır.
Hangi görevi yapanlara geçiş üstünlüne sahip araç verileceği yeniden tespit edilmeli. Hangi hallerde geçiş üstünlüğü kullanılacağı herkese anlatılmalı.
Karayolu yapan her kurum standartlara uygun yol yapmalı. Yapılan yola döşenen alt yapı malzemesi amacı karşılamalı. 09-05-2025
Tahsin SENDİNÇ
Türkiye FTM-DER Gen. Başk.